Öncelikle söylemediğim halde bana atfedilen bir cümle var. O konuya bir açıklık getirerek başlamak istiyorum. “Kanal İstanbul depremi tetikler” şeklinde bir cümle telaffuz etmedim. Kanalın depremi tetiklemeyeceğini ancak depremin kanalı ciddi şekilde etkileyeceğini düşünüyorum. Marmara’nın altındaki fayın kırılması en az 7,2 büyüklüğünde bir deprem üretecektir ve bu durumda kanalın bulunduğu bölge depremden çok şiddetli bir biçimde etkilenecektir. Kanalın özellikle Küçükçekmece-Marmara arasındaki kısmı en zayıf halkayı oluşturmaktadır ve burası beklenen depremden en az 9 şiddetinde etkilenecektir.
Kanal güzergâhı boyunca karada canlı fayın olmadığı ifade edilmesine rağmen yapılan bilimsel çalışmalar Küçükçekmece’nin açıklarındaki kıta sahanlığında ana deprem fayı ile ilişkili fayların olduğunu tespit etmiştir. Bu fayların bazıları canlı olup en az 3-6 kilometre derinliğindedir. Bu durum kanalın Marmara’ya bağlandığı yerin faylarla belirli ölçüde kırılıp parçalanmış olduğu anlamına gelir. Başka bir deyişle burası bir zafiyet zonudur. Bu zon en az 9 şiddetinde bir depreme maruz kaldığı takdirde zaten zayıflatılmış olan bu saha Küçükçekmece lagününe kadar kanala büyük zararlar verebilir. Eğer kanalın yapılmasına kesin olarak karar verilirse, kazmayı vurmadan önce Küçükçekmece açıklarındaki kıta sahanlığı muhakkak jeolojik ve jeofizik yönden incelenmeli. Deniz altındaki bu fayların kanala olası etkileri titizlikle incelenmelidir. Bugünkü̈ veriler karar vermek için yeterli değildir. Büyükçekmece-Küçükçekmece arasındaki alanı “heyelan cehennemi” olarak tanımlamak abartılı olmayacaktır. Bugün bile bu bölgede gözle görülür toprak kaymaları yaşanmaktadır. Beklenen depremin neden olacağı kütle hareketleri çok daha ciddi sorunları beraberinde getirecektir. Bu bölgedeki heyelan kökleri Büyükçekmece lagününün batısında bulunan ve yukarıda sözü edilen deniz içindeki fayları da içeren kuzeybatı-güneydoğu yönünde uzanan Çatalca Fay Zonu ile ilişkili olabilir. Deprem esnasında kanalın yamaçlarında yaşanabilecek şiddetli kütle hareketleri, kanala malzeme taşıma ve kanalı tıkama riskini de beraberinde getirmektedir.
Kanalın Marmara girişindeki zemin son derece zayıftır. Buradaki çökeller ağırlıklı olarak yumuşak, killi, kabaran, şişen ve dağılan birimlerden oluşmaktadır. Benzer kötü bir zemin kanalın Karadeniz girişinde de bulunmaktadır. Bu tür zeminler üzerine inşa edilmiş olan mühendislik yapılarında deprem sırasında büyük hasarlar olabileceği öngörülmelidir. Sismik dalgaların hareketi esnasında buralarda yaşanabilecek zemin büyütmeleri, sıvılaşma, kütle hareketleri, çökmeler ve yerleşim yerleri kanala zarar verebilir. Kanalın geçiş güzergâhı yeraltı suyu akiferleri açısından zengin bir bölgede yer almaktadır. İnşaatı gerçekleştiği takdirde kanal bir nevi drenaj sistemi gibi çalışacak ve akifer suları kanala boşalacaktır. Sonuç olarak, kanalın yapılması öngörülen bölge zamanla tuzlanacaktır.
Kanal projesi rastgele bir mühendislik projesi değil, bölgede tüm ekosistemi değiştirebilecek nitelikte bir projedir. Çok hassas ve riskli bir projedir. Bu bakımdan tüm riskler düşünülerek hareket edilmelidir. Bu özelliği nedeniyle de son derece pahalıya mal olabilecek bir mühendislik yapısıdır. Fizibilite etüdü ona göre yapılmalıdır.
Kanal İstanbul, yapılış amacı göz önüne alındığında götürüsü getirisinden çok daha fazla olan riskli bir projedir. İstanbul Boğazı’ndan tanker geçişleri karadan yapılacak petrol ve doğal gaz boru hatlarının inşa edilmesi suretiyle de azaltılabilir. Bu hem çok daha emniyetli hem de daha ucuzdur. Montrö Sözleşmesi’ni etkilemediği için de ülke adına daha güvenlidir.
İstanbul deprem beklemektedir, yüzbinlerce insanın can ve mal güvenliği tehdit altındadır. Türkiye Cumhuriyeti, tüm gayretini İstanbul’u depreme hazırlamaya sarf etmelidir. Yeni bir kanal Boğaz’daki birkaç tarihi eseri kurtarabilir ama deprem hazırlığı hem yüz binlerce yurttaşın hayatını hem de İstanbul’daki tüm tarihi eserleri kurtaracaktır.
Magma 62 / Deprem Özel Sayısı / Nisan 2023
PDF:
https://www.magmadergisi.com/belgeler/magma-deprem-ozel-sayisi.pdf
Zip:
https://www.magmadergisi.com/belgeler/magma-deprem-ozel-sayisi.zip
Dergilik:
https://dergilik.com.tr/magazine/magma-dergisi-ozel-sayi-2023-yili-0/79775
Dmags:
https://dmags.net/yayinlar/magma-dergisi/deprem-ozel-sayisi/15397
